ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

سبک‌شناسی نسخه خطی دیوان شحنه مازندرانی

صفحه (115 - 134)
مرضیه زارع زردینی (نویسنده مسئول)، آسیه ذبیح‌نیا
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1403

چکیده

هدف و زمینه: با توجّه به اهمّیّت، ضرورت و نقش دیوان شعری فارسی در احیای متون بجای مانده از گذشتگان و با توجه به اینکه دیوان شحنه و اشعار و سروده های بجا مانده از این شاعر کمتر بررسی شده است انجام این پژوهش از لحاظ ادبی میتواند از اهمّیّت و ضرورت ویژ ه ای برخوردار باشد و در معرفی اشعار این شاعر ایرانی و سروده های او به دوستداران شعر و ادب فارسی مفید واقع گردد.

روش تحقیق: مقالۀ حاضر میکوشد به روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر ابزار کتابخانه ای به بررسی سبک‌شناسی دیوان شحنه مازندارنی بپردازد.

یافته ها: محمّد مهدی خان شحنه مازندرانی، متخلّص به «شحنه»(متوفی به سال 1247 ه.ق) از سرایندگان سدۀ دوازدهم هجری قمری اهل روستای پازوار(بابل) و از امرای روزگار فتحعلیشاه قاجار بود. شحنه مازندرانی از شاعران دورۀ بازگشت ادبی است و سبک شعری وی نیز مشابه سبک عراقی است. از آثار شحنه تاکنون دیوان مدوّنی به چاپ نرسیده است. دیوان خطّی از محمّد مهدی مازندرانی به نام دیوان شحنه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی به فهرست شمارۀ 9102 موجود است. نسخۀ مذکور شامل 55 غزل است که کوتاهترین آنها پنج بیت و بلند ترین آن ده بیت دارد. در ضمن تعدادی غزل قطع شده بصورت پراکنده در دیوان شحنه به صورت تکبیتی، دو بیتی و چندبیتی وجود دارد.

نتیجه گیری: براساس دستاورد تحقیق، قالب برتر شعر شحنه مازندرانی غزل است و موضوع غزلهایش عشق، وصال، طبیعت، معشوق، فراق و... است. از انواع علم بیان در دیوان شحنه، تشبیه البته از نوع محسوس بیشترین بسامد را دارد و استعاره نمود زیادی ندارد. کنایه ها بیشتر از نوع ایماء هستند و از انواع مجاز علاقۀ جزئیت و محلیت بیشتر دیده میشود.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , شحنه مازندرانی , بازگشت ادبی , غزل

• قران کریم
• ارژنگ ، غلامرضا (1381)، زبان و ادب فارسی ، تهران: نشر قطره.
• بدرآبادی، سارا(1394) «بررسی و تصحیح دیوان شحنه خراسانی (مازندرانی)»، پایان نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور مرکز اردکان. راهنما: یدالله شکیبافر.
• بلعمی، ابو علی محمد (1353)، تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، تهران: انتشارات زوار.
• بیگی، احمد (1365)، حدیقه الشعرا، با تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات زرین.
• تجلیل، جلیل ( 1372)، معانی و بیان ، تهران ، نشر دانشگاهی.
• حق شناس، علی محمد (1370)، مقالات ادبی- زبان شناختی، تهران: انتشارات نیلوفر.
• دهخدا، علی اکبر(1373)، لغت نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• رجایی، محمدخلیل(1372) معالم البلاغه، شیراز: دانشگاه شیراز
• زمانی، کریم (1395) میناگر عشق، چاپ چهاردهم تهران: نشر نی.
• سادات ناصری، سیدحسن (1364)، قافیه وصنایع معنوی، تهران: شرکت چاپ ونشرایران.
• ستوده، غلامرضا (1380)، مرجع شناسی و روش تحقیق در ادبیات فارسی، تهران: سمت.
• شاملو، اکبر، دزفولیان، کاظم (1378) بازگشت ادبی و مختصات زبانی شعر آن دوره، نشریه تاریخ ادبیات فارسی، ش3-59
• شحنه مازندرانی، محمد مهدی (بی تا) دیوان خطّی، شمارۀ فهرست 9102، تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا (1385) موسیقی شعر فارسی، چاپ دهم، تهران، موسسۀ انتشارات آگاه.
• ـــــــــــــــــــــــ (1366) صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
• شمیسا، سیروس (1366)، فرهنگ تلمیحات، تهران: انتشارات فردوس.
• ـــــــــــــــ (1379)، معانی و بیان، تهران: انتشارات فردوس.
• ـــــــــــــــ (1385)، سبک شناسی شعر، تهران: نشر میترا.
• ـــــــــــــــ (1368)، بدیع، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
• صادقیان، محمد علی (1382)، طراز سخن در معانی و بیان، یزد: ریحانه الرسول.
• صفا، ذبیح الله (1366)، آیین سخن، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات ققنوس.
• طاهری، شهاب. (1349). شحنه مازندرانی، مجلۀ ارمغان، دورۀ 39، ش 7، صص 483- 487.
• فیاض منش، پرند(1384) نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، تخیل و احساسات شاعرانه، فصلنامه پژوهش و زبان ادب فارسی.ش 4.
• کزازی، میر جلال الدین (1370 )، معانی، تهران: نشر مرکز.
• میر صادقی، میمنت(1385) واژه نامه هنر شاعری، تهران: کتاب مهناز، چاپ سوم.
• نوربخش، جواد (۱۳۸۱) چهل کلام و سی پیام، چاپ دوم، تهران: انتشارات یلدا قلم
• نوروزی، جهان بخش (1380)، میزان سخن فارسی، معانی و بیان 1و2 ، شیراز: انتشارات کوشا مهر.
• همایی، جلال الدین (1367) فنون بلاغت وصناعات ادبی، تهران، موسسه نشر هما.
• ـــــــــــــــــ (1370) معانی و بیان، چاپ اول، به کوشش ماهدخت بانو همایی، تهران، موسسه نشر هما.
• یاحقی، محمد جعفر(1386)، فرهنگ اساطیر و داستان واره ها در ادبیات فارسی، تهران، فرهنگ معاصر.